door Gerard Aartsen

Van 23 tot 28 maart 2012 kwam in het bescheiden stadje Caguas (Porto Rico) een internationale groep mensen bijeen om de principes en de praktijk van democratisch onderwijs te bespreken. Hoewel dit geenszins wereldschokkend klinkt, vertegenwoordigden de organisator, de stad en de conferentie zelf hun eigen buitengewone verhalen die bij elkaar genomen de deelnemers aan de 20e Internationale Conferentie over Democratisch Onderwijs (IDEC2012) sterk het gevoel gaven dat er geschiedenis werd geschreven, bijna als een blik achter de schermen waar, zoals Benjamin Creme’s Meester zegt, veel veranderingen al hebben plaatsgevonden.
Als docent op een lerarenopleiding ben ik op de hoogte van verscheidene experimenten in het onderwijs, zoals de scholen die zijn opgezet door Jiddu Krishnamurti in India, het VK en de VS, de Summerhill School in het VK en de Sudbury Valley Schools die in 1969 in de VS ontstonden, maar ik had nooit verwacht dat een conferentie over democratisch onderwijs in Porto Rico 800 deelnemers uit de hele wereld zou trekken, die instituten vertegenwoordigen van traditioneel en alternatief onderwijs uit 25 landen, inclusief Turkije, Zuid-Afrika, Australië, Japan, India en Birma…
Daar de organisatoren IDEC2012 zodanig hadden opgezet, dat jongeren integraal deel uitmaakten van de conferentie, werd er een aanzienlijke bijdrage geleverd door het Portoricaanse Jeugdforum. Natalia Rosado (18) en Diego Negrón (15) waren verantwoordelijk voor het openen van de plenaire bijeenkomsten, voor het genereren van voorstellen, maar ook voor het faciliteren van workshops en avond-‘gesprekken’ waar voorstellen voor toekomstige IDEC-bijeenkomsten werden besproken en overeengekomen. Het was niet alleen inspirerend om jonge mensen te zien die zo actief betrokken waren bij bijeenkomsten waaraan door gemiddeld 40 tot 60 personen werd deelgenomen, onder wie vele oudgedienden uit het democratisch onderwijs, maar ook om het proces van actieve democratie springlevend en in actie te zien onder jong en oud. Een ieder die de conferentie bijwoonde had spreek- en stemrecht.
Niet alleen de deelnemers maar ook de organiserende partijen maakten de conferentie tot een levend voorbeeld van ware democratie. Eén van hen was Nuestra Escuela of ‘Onze School’, waarvan staf en leerlingen verantwoordelijk waren voor de succesvolle dagelijkse leiding van de conferentie. Velen namen ook deel aan plenaire sessies of workshops, met simultaanvertaling als een van de zeer weinig ingehuurde diensten.

Educatieve kansen
Nuestra Escuela werd in 2000 opgericht voor tweede-kans onderwijs aan tieners uit sociaal-economische achterstandsituaties of voortijdige schoolverlaters die vaak al met drugs of misdaad in aanraking zijn geweest. In zijn openingstoespraak tijdens de conferentie zei oprichter en directeur van Nuestra Escuela, Justo Mendéz: “Zij hebben de school niet voortijdig verlaten, het onderwijssysteem heeft hen in de steek gelaten. Wij redden hun belangen en waarden.”
Ongeveer een jaar nadat zijn dochter Ana Mercedes bij een auto-ongeluk was omgekomen, had Mendéz een droom waarin zij aan hem verscheen en zei: “Papa, we gaan een school oprichten.” Justo antwoordde: “Liefje, hoe gaan we een school oprichten?” Ana Mercedes antwoordde: “Ja, papa, we gaan een school oprichten, ‘Onze School’. Zie het als een avontuur.” Toen hij zijn vrouw Ana Yiris over zijn droom vertelde, zag zij voor het eerst sinds de dood van hun dochter een twinkeling in Justo’s ogen.
De aanpak van deze school is gebaseerd op menselijk contact en bij het begin van ieder semester gaan zowel nieuwe leerlingen als nieuwe medewerkers op retraite om met hun wezenlijke zelf en hun doel in het leven contact te maken of te hervinden. Het onderwijs is gericht op het individu en op het aanbrengen van sociale, ethische en academische basisvaardigheden en zienswijzen die leerlingen in staat stellen actief bij te dragen aan een democratische gemeenschap.
Sinds de oprichting is Nuestra Escuela uitgebreid tot vier scholen, in Caguas, La Barra, Loíza en Vieques, en een kleuterschool, ‘Nuestra Escuelita’, in de hoofdstad San Juan, die dienen als blijvende steunpunten voor meer dan 300 leerlingen en hun familie. Het percentage leerlingen dat de school afmaakt is een buitengewoon hoge 98 procent, die allemaal hun weg vinden naar hoger onderwijs of de arbeidsmarkt. Traditionele scholen in Porto Rico halen een percentage van 60 procent, waarvan slechts 30 procent over basisvaardigheden beschikt.

Democratische participatie
Een ander opmerkelijk aspect van de conferentie was de ontvangende stad Caguas. De vorige burgemeester, William Miranda Marín, had Caguas uitgeroepen tot “het Nieuwe Land” waarbij hij de bevolking betrok bij het stadsbestuur en onderwijs tot speerpunt maakte. Zijn zoon William Miranda Torres, die na de dood van zijn vader tot burgemeester gekozen werd, zei in zijn openingstoespraak dat onderwijs de ervaring is die de mens vormt en hem in staat hoort te stellen actieve democratie te ervaren. Zijn doel is het leven van de burgers te versterken om de sociale samenhang te versterken en het kritisch bewustzijn van de inwoners te bevorderen. Daartoe heeft de burgemeester Caguas uitgeroepen tot Onderwijsstad, waar de gemeenschap betrokken wordt bij het bieden van uitgebreide onderwijsmogelijkheden voor leerlingen…
De onderliggende doelstellingen van democratisch onderwijs overstijgen het traditionele doel van het overdragen van kennis en vaardigheden, door zich te richten op de ontwikkeling van het hele individu, met de nadruk op zelfkennis of zelfontdekking, leerling-gestuurd leren, sociale verantwoordelijkheid en gemeenschapszin, menselijke waarden en samenwerking. Ginny Marxuach Lausell, oprichter van Espacio A, een democratische school in San Juan, zei tijdens de plenaire openingsbijeenkomst dat leerlingen betrokken moeten worden bij het bedenken van hun eigen leertraject: “Leraren moeten de stap maken van ‘macht over’ naar ‘macht met’, teneinde een echte onderwijsgemeenschap te creëren bestaande uit leerlingen, leraren en de gemeenschap als geheel”. Haar woorden klonken door in de uitspraak van Pedro Subirats Camaraza, professor Filosofie en Onderwijs aan de Universiteit van Porto Rico en de InterAmerican University, tijdens een workshop: “Democratie kan bestaan in woorden zonder actie. Onderwijs kan slechts bestaan in actie. De gemeenschap is waar beide gekoppeld kunnen worden wanneer de mensen actie nemen om zich zelf te besturen.”
De conferentie werd afgesloten met een optreden op het plein voor het stadhuis met een verbluffende mengeling van zang, dans en acrobatiek die was ontworpen, gechoreografeerd en uitgevoerd door leerlingen van Nuestra Escuela en enkele andere scholen in Caguas, die er een jaar lang elke dag voor geoefend hadden en een staande ovatie kregen van het publiek.
Net als vele andere deelnemers aan de conferentie had ik het gevoel vier dagen het voorrecht te hebben gehad om te ervaren hoe de wereld geheeld en getransformeerd zal worden.

Voor meer informatie:
www.idec2012.org; www.eudec.org; www.democratic education.org; www.nuestraescuela.org