interview met James Balog door Jason Francis

James Balog is al drie decennia toonaangevend in het fotograferen, begrijpen en interpreteren van natuur en milieu. Hij heeft een academische graad in geografie en geomorfologie en is een fervent bergbeklimmer. Om de impact van de klimaatverandering aan te tonen, richtte Balog in 2007 de Extreme Ice Survey (EIS) op, de uitgebreidste fotografische studie van gletsjers op grondniveau die ooit is uitgevoerd. Het project is te zien in de veelgeprezen documentaire Chasing Ice, die over de hele wereld vele prijzen heeft gewonnen. Balog is ook de auteur van acht boeken, zijn meest recente, Ice: Portraits of Vanishing Glaciers, werd in de herfst van 2012 uitgebracht. Jason Francis interviewde James Balog voor Share International.

Van scepticus tot pleitbezorger
Share International: Wat heeft u ertoe gebracht de klimaatverandering in de wereld te documenteren, terwijl u in eerste instantie sceptisch tegenover klimaatverandering stond?
James Balog: Ik was een scepticus omdat ik dacht dat de wetenschap op computermodellen was gebaseerd. Ik dacht dat het probleem misschien wel door activisten verzonnen was. Ten derde was het niet bij me opgekomen dat mensen wellicht in staat waren de fundamentele chemie en fysica van deze planeet te veranderen. Ik ken dit onderzoeksterrein vrij goed, maar pakweg 15 of 20 jaar geleden werd het idee van de enorme systemische antropogene verandering niet algemeen begrepen. Ik begreep het ook niet.
Dus nam ik de tijd om de optekening van het oude klimaat zoals die werd bewaard in de ijskappen van Groenland en Antarctica, te bestuderen. Ik realiseerde me dat er feitelijk empirisch bewijs was van de manier waarop de klimaten in de loop der tijd waren veranderd en hoe anders het huidige klimaat is vergeleken met hoe het van nature zou moeten zijn. Zodra ik zag dat er een precieze, tastbare en empirische vastlegging van het klimaat in de ijskappen aanwezig was, begreep ik dat veel van mijn vorige reflexmatige scepsis verkeerd was en dat het niet om computermodellen ging. Mensen bleken de basischemie van de planeet wel degelijk te veranderen en ik moest mijn opvattingen herzien. Dat was eind jaren 90. Ik moest in die tijd lang nadenken om erachter te komen hoe ik, als milieu-fotograaf, een fotografische studie over dit onderwerp kon maken. En ik bleef maar terugkomen bij het ijs. Ik kon geen andere manier bedenken om het te doen, behalve met het ijs.
Op een dag kreeg ik een telefoontje van het tijdschrift The New Yorker, dat me een opdracht in IJsland gaf. Ik kreeg de kans om die uit te breiden tot een opdracht voor National Geographic waardoor het ineens een stuk groter werd. Dat alles leidde tot de Extreme Ice Survey, en de rest is geschiedenis.

SI: Welke technieken uit uw documentaire Chasing Ice worden in de Extreme Ice Survey toegepast om de smeltende gletsjers in de wereld te documenteren?
JB: Chasing Ice is een filmische studie van wat mijn team en ik in het Extreme Ice Survey (EIS-)project gedaan hebben. EIS is een multicontinentale studie van hoe het ijs zich terugtrekt als gevolg van klimaatverandering. We hebben timelapse-camera’s ingezet in Alaska, Canada, Groenland, IJsland en in Nepal op de Mount Everest. Deze camera’s fotograferen elke 20, 30 of 60 minuten en maken een verslag van hoe het landschap aan het veranderen is.
Het filmteam begon zijn reportage aan het begin van het project en volgde ons ongeveer twee-en-een-half tot drie jaar in het veld. Ze keken wat we aan het doen waren en maakten een verslag van de verschillende avonturen en technische en menselijke drama’s die er ook deel van uitmaakten. De film graaft in de voorgeschiedenis van de mensen en de ervaringen, en tot op zekere hoogte in mijn familie en welke invloed dit op mijn gezinsleven en gezondheid had. Het brengt het drama van het team en zijn verhaal en de gletsjers tot leven. De hoofdpersonen zijn de gletsjers, het landschap, maar ze werken samen met het menselijke verhaal. Het is de combinatie van het verhaal van het landschap en het menselijke verhaal, wat veel mensen tamelijk overtuigend vinden.

SI: Naar hoeveel locaties is de Extreme Ice Survey gegaan om het smeltende gletsjerijs te documenteren?
JB: De gletsjers liggen verspreid in hoge bergstreken en polaire regio’s. We kunnen slechts een paar locaties bekijken. Ik zal niet beweren een uitgebreide encyclopedische studie van de situatie in alle regio’s in de wereld te maken, laat staan van alle gletsjers. Maar de visualisaties die we creëren, worden geruggensteund door de enorme wetenschappelijke verslaglegging die door onderzoekers uit de hele wereld is samengesteld, vanuit grond- en satellietwaarnemingen. Het is overduidelijk dat gletsjers in verreweg de meeste plaatsen buiten Oost-Antarctica smelten. Er is een kleine gletsjergroei in de Karakoram Range van Pakistan en in bergketens in Centraal-Azië, maar voor het grootste deel krimpt het ijs in de hele wereld drastisch en is dat een gevolg van de verandering van temperatuur en neerslag.

SI: Waarom zijn gletsjers belangrijk?
JB: Gletsjers zijn de kanarie in de wereldwijde kolenmijn. Ze vormen een driedimensionaal, zichtbare uiting van het klimaat. Ze reageren ieder uur, dagelijks, wekelijks en maandelijks op de milieuomstandigheden erom heen. Het is een plek waar je de gevolgen van klimaatverandering in actie kunt zien. Een groot deel van de klimaatverandering die om ons heen gaande is, komt tot uiting op een manier die moeilijk voor mensen te begrijpen is. Regent het nu harder dan voorheen als er een storm opkomt aan de oostkust van de Verenigde Staten? Is het in juli van dit jaar droger in Utah als gevolg van klimaatverandering? Deze vragen zijn gebaseerd op metingen. Je kunt het zo niet zien, maar in het ijs kan je wel zien hoe een veranderend weer- en klimaatsysteem hun invloed in drie dimensies laten gelden. Elk kind begrijpt wanneer ijs smelt. Je legt een ijsblokje in de hand van een eenjarige en ze begrijpen de relatie tussen je lichaamswarmte en het smelten van dat ijsblokje.

SI: In het verleden zijn gletsjers ook gesmolten en daarna weer aangegroeid. Wat maakt dat het verlies aan gletsjerijs nu op iets permanenters wijst?
JB: Het houdt verband met een radicale, extreme toename van kooldioxide in de atmosfeer. Eigenlijk is de Aarde in de afgelopen duizend jaar afgekoeld. Als de lucht reageerde op natuurlijke ritmes dan weten we uit het temperatuurverslag van de ijskap dat we naar een nieuwe ijstijd afglijden. Maar in feite draaide de verandering om en schoot de temperatuur de afgelopen eeuw, met name in de laatste 40 of 50 jaar, omhoog. Zoals in een enorm aantal wetenschappelijke studies is aangetoond, houdt dit direct verband met de uitstoot van broeikasgassen in de atmosfeer.

Versterkend effect

SI: In welke mate heeft het verlies van gletsjerijs een versterkend effect op de opwarming van de aarde?
JB: Die vraag bevat een aantal kwesties in één. De eerste is het verlies aan ijs in de Arctische zee. Wanneer dekking van zee-ijs in het noordpoolgebied verloren gaat, verandert dat de reflecterende eigenschap van een groot deel van de Aarde. Je krijgt dan meer warmteopname in het oceaanwater. Dat verandert op zijn beurt de circulatie van de atmosfeer en wijzigt daarmee het gedrag van de weersystemen op het noordelijk halfrond. Dat is een versterkende relatie van het soort waar je naar vraagt.
Een ander punt is dat, als de gletsjers op het land smelten, water in de oceanen stroomt en de zeespiegel stijgt. Als de zeespiegel stijgt, is het gevolg dat de oceaan meer warmte kan absorberen. Opname van meer warmte in de oceaan zorgt voor een heftiger atmosfeer. Ten derde resulteert een hogere zeespiegel in stormen aan de kust, waar orkanen en nor’easters [krachtige stormen langs de noordelijke oostkust van de VS en Canada] een veel grotere impact op de laaggelegen gebieden hebben dan toen de zeespiegel enkele centimeters lager was.

SI: Met welk tempo gaat gletsjerijs verloren? Kunnen we de gletsjers volledig verliezen?
JB: Je hoort mensen vaak zeggen: “Als de Antarctische ijskap smelt, zal de zeespiegel 82 meter stijgen en Groenland zal het 9 meter doen stijgen” of zoiets. Dat is werkelijk niet het punt. We verliezen momenteel grote hoeveelheden ijs wereldwijd in de bergen van Alaska, West-Canada, de Alpen, de Andes en de Himalaya. Die gletsjers krimpen. De gletsjers zullen waarschijnlijk, in sommige gevallen, op relatief korte termijn, verworden tot fragmenten van wat ze waren. Hier in de Verenigde Staten hebben we een nationaal park genaamd het Glacier National Park in Montana. Algemeen is de verwachting dat dit binnen ongeveer 40-50 jaar ijsvrij zal zijn als gevolg van glaciale recessie.
De grote ijskappen zijn een ander verhaal. Het zou een apocalyptische wending van gebeurtenissen zijn als we de Groenlandse ijskap verliezen. Als we geen ijs hebben in Groenland dan zullen we een broeikaseffect hebben dat zo catastrofaal zal zijn, dat we waarschijnlijk niet meer in Noord-Amerika kunnen leven. Het zou een krankzinnige wending van gebeurtenissen zijn en ik denk niet dat iemand dat voorspelt. Ik voorspel dat zeker niet. Hetzelfde geldt voor Antarctica. Het zal apocalyptische veranderingen in de wereld vergen om Antarctica te ontijzen. Maar van de relatief kleinere gletsjers – dit zijn geen kleine gletsjers; de gletsjers van Alaska en de Alpen zijn grote gletsjers – verliezen we de komende decennia en eeuwen mogelijk grote delen…

Zie voor meer informatie: www.extreme icesurvey.org; earthvisiontrust.org; chasingice.com; jamesbalog.com

Jason Francis is medewerker van Share International en woonachtig in Massachussetts, VS.