door Jeannette Schneider

Stéphane Hessel, de nestor van “de roep om sociale verontwaardiging”, is op 23 februari 2013 op 95-jarige leeftijd gestorven. Zijn pamflet Indignez-vous! (Neem het niet!) werd in 2010 gepubliceerd en was oorspronkelijk gericht op de Fransen, en speciaal de jongeren. Tot zijn verrukking en verrassing werden in zijn eigen land in korte tijd twee miljoen exemplaren verkocht. Tot nu toen zijn er 4,5 miljoen exemplaren in 35 landen verkocht. In Spanje leidden “Los Indignados” hun naam af van de titel van Hessels pamflet en de Occupy-beweging werd er door geïnspireerd. Later publiceerde Hessel nog drie boeken over de noodzaak van sociale en politieke verandering.
Waarom vond zijn stem zo wijdverbreid weerklank? Ten eerste, zoals hij zelf stelde, had het veel te maken met zijn lange leven en ervaring. Maar er is meer: de eenvoud en spontaniteit van zijn woorden, de directe manier waarop hij sprak en vooral, het feit dat hij een zere plek raakte – we weten allemaal dat er momenteel veel dingen erg mis zijn. Gelukkig was er iemand van zijn kaliber die zich in duidelijke taal durfde uitspreken over wat er mis is met onze maatschappij. Hessel had het gezag om ons te laten luisteren. Zeven jaar nadat hij in Berlijn was geboren, verhuisde het gezin in 1924 naar Parijs (in 1939 naturaliseerde hij tot Frans staatsburger). Na een studie Filosofie diende hij tijdens de Tweede Wereldoorlog in het Franse leger; in 1941 werd hij gevangengenomen, vluchtte naar Engeland, keerde in 1944 terug en voegde zich bij het Franse verzet, werd gevangengenomen en getransporteerd naar Buchenwald, waar hem executie wachtte. Hij was slim genoeg om een kans tot ontsnapping te grijpen en hiermee aan de dood te ontkomen. Hij werkte onder een andere naam in Duitse fabrieken, ontsnapte weer, werd gevangengenomen en slaagde er uiteindelijk in naar de Geallieerden te vluchten. In 1946 trad hij in diplomatieke dienst voor de Franse overheid; van 1946 tot 1949 was hij lid van de Commissie voor de Rechten van de Mens van de Verenigde Naties in New York en droeg bij aan het tot stand komen van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Daarna vertegenwoordigde hij Frankrijk in verschillende diplomatieke en politieke functies, en bleef trouw aan zijn oude idealen.
Hier zien we in een notendop karakter en geest van Stéphane Hessel: een diplomaat die geen onrechtvaardigheid kon verdragen en niet bang was voor zijn mening uit te komen. Zijn geweldige carrière geeft extra gewicht aan zijn woorden. Te midden van gevaar en rampen wist hij zijn evenwicht te bewaren.

Indignez-vous!
Hoewel Hessel zijn betoog in Indignez-vous! op Frankrijk richt, is het meeste ervan ook van toepassing op de rest van de wereld. Zijn alzijdigheid verklaart het enorme succes van zijn boeken. Hij geeft toe dat, hoewel hij optimistisch van aard is, hij zich soms bedroefd voelt dat zijn strijd voor de nationalisatie van industrieën, voor overheidsbestuur van openbare voorzieningen en mensenrechten na WWII in de afgelopen jaren verwaarloosd is.
Als vertrekpunt voor zijn visies, citeert Hessel het programma van de Franse Nationale Verzetsraad uit 1944, dat als fundament bedoeld was voor een vrije democratie in Frankrijk zodra de oorlog voorbij was. Samenvattend: sociale veiligheid en pensioen voor iedereen en nationalisatie van elektriciteit en gas, kolenmijnen, (verzekerings)banken; de teruggave van de grote gemonopoliseerde productiemiddelen aan het volk, als het resultaat van gezamenlijke inspanning. Het collectieve belang zou voor het privé belang moeten gaan: het eerlijk delen van de rijkdommen van de wereld waar het volk voor gewerkt heeft, moest boven de macht van het geld gesteld worden. Echter, in 2013 zien we een steeds groter wordende kloof tussen rijk en arm. Een ander doel uit het programma van 1944: een echte democratie heeft een vrije pers nodig die onafhankelijk is van de staat en van de macht van het geld of van invloeden van buitenaf. Hessel betoogt dat de onafhankelijkheid van de media momenteel in gevaar is. Het Franse verzet eiste onderwijs voor alle Franse kinderen, zonder uitzondering of discriminatie. In 2008 ondermijnen de bezuinigingsmaatregelen van de Franse overheid dit ideaal.
Gedurende zijn hele leven heeft hij pal voor deze principes gestaan, maar het is nu, in onze tijd, dat hij vond dat het tijd werd om zijn stem te verheffen over wat hij zag gebeuren: de geleidelijke vernietiging van alles waar hij voor gestaan en voor gevochten had. Nationale overheden zeggen bijvoorbeeld dat ze zich zulke programma’s voor sociale zekerheid niet langer kunnen veroorloven. Het is zonneklaar dat dit niet het geval is. Sinds 1945, toen Europa in puin lag, is er enorme rijkdom voortgebracht. Maar nu overheerst de macht van de financiële wereld – door Hessel omschreven als “de ondraaglijke overheersing van de marktwerking”. De geprivatiseerde banken belonen momenteel hun hoogste bazen en aandeelhouders met buitensporig grote winstuitkeringen en salarissen zonder enige aandacht voor het gemeenschappelijke belang
De basis van het Franse verzet was actieve verontwaardiging. Hessel roept in het bijzonder de jongeren op om zich te laten inspireren door de veteranen van het verzet uit de oorlog. Hij geeft toe dat het toen makkelijker was om eendrachtig te werken dan vandaag, omdat de kwesties duidelijker afgebakend waren: de bezetting door de Nazi’s, en tien jaar later, de strijd voor dekolonisering. Volgens Hessel is de wereld nu veel ingewikkelder omdat de planeet zelf in gevaar is, iets wat niemand zich zo’n 70 jaar eerder had kunnen voorstellen. Dit is reden te meer om zowel verontwaardigd als betrokken te zijn…

Zie Share Nederland (juli/aug. 2013) voor de integrale tekst.