Spaanse burgemeester en radicale non spreken zich uit tegen marktwerking
door Niels Bos

Hij is de 57-jarige burgemeester van een Andalusische stad die ‘de Robin Hood van Spanje’ wordt genoemd voor het organiseren van anti-bezuinigingdemonstraties in de hele regio, het bezetten van banken en het steunen van een levensmiddeleninval in een supermarkt ten behoeve van de armen. Zij is een benedictijner non, een aan de Harvard universiteit opgeleide theoloog en geschoold arts, die zich heeft ontpopt tot een belangrijke stem in de Spaanse protestbeweging, de Indignados (“Verontwaardigden”), tegen de uitwassen van het kapitalisme. Beiden hebben afzonderlijk voor nationale en internationale krantenkoppen gezorgd door hun uitgesproken ideeën, woorden en daden.
Juan Manuel Sánchez Gordillo, burgemeester van Marinaleda, kreeg nationale bekendheid nadat hij en een groep arbeiders weigerden om in een supermarkt te betalen voor 10 winkelwagentjes vol basisvoedingsmiddelen, die zij onder de voedselbanken van de regio verdeelden. Sánchez Gordillo legt uit: “Dat was om de aandacht te vestigen op het feit dat er nu zo veel mensen in Spanje de grootste moeite hebben om genoeg te verdienen om te kunnen eten. We wilden laten zien dat dit probleem in de 21ste eeuw in Spanje bestaat. Gandhi zou het hebben gesteund.” Sánchez Gordillo strijdt al meer dan 30 jaar voor herverdeling van rijkdom door middel van landbezettingen, goedkope woningen en coöperaties. Misschien was het de lange geschiedenis van de Andalusische strijd om land, teruggaand tot de Romeinse tijd, die de dorpelingen meer dan twee decennia geleden inspireerde om stukken onderbenutte grond te bezetten die de plaatselijke adel toebehoorden. Na een strijd van 12 jaar werd de dorpelingen in 1992, in een historische beslissing van de lokale overheid, grond toegekend voor hun coöperatieve landbouwprogramma.
Successen zoals deze hebben het kleine stadje Marinaleda – met bijna 3.000 inwoners – omgevormd tot wat sommigen een ‘communistisch utopia’ noemen. Maar Sánchez Gordillo haast zich te verwijzen naar Marinaleda’s stelsel van directe democratie, waarin alle belangrijke beslissingen in grote bijeenkomsten gezamenlijk genomen worden. Het contrast tussen de Spaanse werkloosheid van 27,2 procent – de hoogste in de EU – en de vrijwel volledige werkgelegenheid in Marinaleda, getuigt van het succes van het coöperatieve beleid in Marinaleda en vervult de burgemeester “tegelijkertijd met hoop en wanhoop”. Sinds het begin van de crisis is Andalusië, waar de werkloosheidscijfers tot de hoogste in de hele Europese Unie behoren, een brandpunt geworden voor de draconische bezuinigingsmaatregelen van de overheid die zich op openbare diensten richten.
De woorden en daden van de ‘Robin Hood’-burgemeester worden door de autoriteiten naar wie hij uithaalt met een mengsel van verachting en verontwaardiging ontvangen. “Men kan niet Robin Hood zijn en tegelijkertijd een salaris als de sheriff van Nottingham verdienen,” aldus de parlementaire woordvoerder van de regerende partij in het Spaanse parlement. Maar, zoals Sánchez Gordillo aangeeft, dit project gaat over veel meer dan de burgemeester en zijn reputatie. “Het belangrijkste wat we hier hebben gedaan, is ons inspannen voor het verkrijgen van land met vreedzame middelen en ervoor zorgen dat huisvesting een recht is, geen handel. En als dorp werken we allemaal mee, discussiëren we en werken we samen: dat is trouwens fundamenteel voor elke samenleving.”

De demonstrerende non
Zuster Teresa Forcades, een non met zachte stem in een rustig klooster in de bergen nabij Barcelona, heeft ook felle aanvaringen gehad met de autoriteiten op hun eigen terrein. Zij werd bekend in 2009 op het hoogtepunt van de wereldwijde varkensgriepepidemie, toen ze in het klooster een video opnam, die door meer dan een miljoen mensen werd bekeken, waarin zij haar bezorgdheid uitte over de gevaren van het vaccin. Ze raakte betrokken in een polemiek met de Wereldgezondheidsorganisatie en de farmaceutische industrie, maar Forcades, opgeleid als arts in de VS en in het bezit van een doctorsgraad in de Volksgezondheid, legt uit dat ze na drie maanden studie naar de onderliggende wetenschap gewoon stomverbaasd was over het gebrek aan wetenschappelijke grond voor het overheidsbeleid en de beslissingen met betrekking tot de Mexicaanse griepvaccinatie. “De campagne was niet gebaseerd op wetenschappelijke feiten, maar werd georkestreerd omwille van de industriële belangen van de grote farmaceutische bedrijven,” zegt ze. Deze affaire bleek slechts het begin van haar publieke bekendheid te zijn, nadat ze openlijk de bezuinigingsmaatregelen van de conservatieve regering van Spanje, waardoor ook de gezondheidszorg en het onderwijs werden getroffen, begon te hekelen. Volgens de regering waren de bezuinigingen nodig om het overheidstekort te beperken, maar Forcades stelt: “De bezuinigingen negeren de behoeften van de meerderheid en dienen de belangen van een minderheid. De economische crisis in Spanje heeft een punt bereikt waarop ze het weefsel van de samenleving bedreigt,” vervolgt ze. Erop wijzend dat de belastingen op de verkoop van brood hoger zijn dan die op financiële speculatie vraagt ze: “Waarom zou er een belasting op basisgoederen moeten zijn en geen belasting op financiële transacties?”
Zuster Teresa’s kritische kijk op versleten machtsstructuren is niet alleen voorbehouden aan de wereld buiten de kloostermuren. Zo heeft ze ook opgemerkt dat een structureel onderdeel van de kerk is verouderd en pleit zij openlijk voor vrouwelijke priesters, terwijl anticonceptie en abortus aan het geweten van de betrokkenen zelf moet worden overgelaten. Ze stelt: “De rooms-katholieke kerk, die mijn kerk is, is vrouwonvriendelijke en patriarchaal in structuur. Dit moet zo snel mogelijk veranderen.”

Niels Bos is medewerker van Share International en woont in Utrecht.