door Thiago Staibano Alves

Iedereen zag het op televisie en in de kranten. In juni 2013 bleek dat de Brazilianen, die erom bekendstaan meestal alleen in menigten de straat op te gaan bij feestelijke gelegenheden, het vieren van het WK of carnaval, net als de rest van de wereld reageren op het nieuwe klimaat van politieke participatie, sociale rechtvaardigheid en vrijheid, dat is ontstaan sinds de demonstraties in Caïro (Egypte) in 2011.
Wat begon als een protest tegen de verhogingen van de openbaar-vervoertarieven in de grote Braziliaanse steden werd – na een nacht van hardhandig politieoptreden in São Paulo – de week daarna een golf van protesten die duizenden, mogelijk zelfs een miljoen, mensen ertoe bracht in de Braziliaanse steden, waaronder de hoofdstad Brasilia, de straat op te gaan. De eisen van de demonstranten breidden zich uit tot andere kwesties als onderwijs, gezondheidszorg, beëindiging van de inmenging van religieuze groeperingen in de politieke aangelegenheden van het land, en grotere inzet ten behoeve van dat elementairste recht van elke democratie – het recht om te demonstreren.
De protesten tegen hogere tarieven waren succesvol: na afloop gaven de autoriteiten toe en brachten de tarieven van het openbaar vervoer terug op het oude niveau. Brazilianen begonnen de invloed van hun eigen kracht te ervaren.
De media, die aanvankelijk terughoudend waren met berichtgeving over de demonstraties van de Movimento Passe Livre (beweging voor gratis openbaar vervoer in het hele land), werden gedwongen partij te kiezen toen zij zagen dat een journalist van een groot dagblad tijdens een demonstratie in São Paulo door de politie met een rubberen kogel in zijn oog werd geschoten.
Gedurende de daarop volgende week van protesten werd er uitgebreid over bericht in kranten en tijdschriften en op de Braziliaanse televisie. Helaas stopten de media na enkele weken met hun berichtgeving over de protesten, die tot op de dag van vandaag voortduren. Naarmate de media-aandacht verwaterde, werden de mensen niet meer correct geïnformeerd over wat er gebeurt. Wanneer er geen informatie is en mensen niet weten wat er gaande is, dan hebben de krachten van repressie de vrijheid om gebruik te maken van alle mogelijke middelen, met inbegrip van illegale, om de rechten te schenden van degenen die nog op straat protesteren voor betere salarissen voor leraren, het recht van vrouwen op abortus, of het recht van de armen op huisvesting. En dat is wat er nu in Brazilië gebeurt.
Een bijzonder positief uitvloeisel van de protesten is echter de oprichting van NINJA – een alternatieve mediagroep die de demonstraties met behulp van mobiele telefoons filmt en rechtstreeks uitzendt met een mobiel toestel dat ze in elkaar hebben gezet met behulp van een supermarktkarretje. Na het hoogtepunt van de demonstraties in 2013 bleef de groep veel van de protesten verslaan die de toonaangevende media niet langer lieten zien. De populariteit van deze mediagroep is sinds de oorspronkelijke protesten enorm gegroeid. Als de reguliere media het niet willen of niet kunnen, dan willen en doen de media van het volk het.
Gevallen van politiegeweld en willekeurige arrestaties bij demonstraties zijn zo talrijk dat het onmogelijk is om in één artikel het grote, toenemende aantal slachtoffers aan te geven van deze aanhoudende ontwikkeling in Brazilië sinds juni 2013. Veel gewone mensen, wier enige misdaad was dat ze een standpunt innemen tegen het onrechtvaardige beleid van hun regering, zijn mishandeld. Echter, als gevolg van de demonstraties is een groep genaamd Activisten Advocaten opgericht om Brazilianen te helpen die tijdens protestmarsen door de politie mishandeld zijn.
Bij een demonstratie ter ondersteuning van leraren die in Rio de Janeiro staakten, werden 64 mensen gearresteerd: 44 waren volwassenen en 20 waren onder de 18 jaar. De arrestaties werden verricht op grond van schending van een nieuwe ‘Wet tegen Criminele Organisaties’ die inhoudt dat wanneer vier mensen samenkomen, dat als overtreding kan worden gezien. De wet staat de arrestatie toe van grote aantallen demonstranten en was een van de weinige ‘oplossingen’ waar de overheid mee kwam als antwoord op de golven van demonstraties die verbeteringen van de kwaliteit van leven eisten.
Ondanks de schokkende aard van mishandeling en wijdverbreide corruptie is een andere overwinning voor de burgers (door velen gezien als bijna wonderbaarlijk), het feit dat parlementsleden een controversieel voorstel verwierpen dat de onderzoeksbevoegdheden van de openbare aanklager zou hebben beperkt. De zogenoemde ‘PEC37’ zou de grondwet hebben gewijzigd, teneinde opsporingsbevoegdheden aan de notoir corrupte politie over te dragen. Critici zagen dit als carte blanche voor corruptie en vreesden dat het justitie en onderzoeksinstanties zou ondermijnen. Ook de Braziliaanse senaat stemde onverwacht voor ingrijpende wetsvoorstellen om corruptie, verduistering en ontvreemding opnieuw te categoriseren als ernstige misdrijven, strafbaar met een minimum van vier jaar gevangenis.
De overheid is overrompeld door de massale protesten en gedwongen om een aantal hervormingen te overwegen, zelfs kosmetische. President Dilma Roussef heeft het idee geopperd van een grondwetgevende vergadering om in Brazilië politieke hervormingen teweeg te brengen. Hoewel het idee later door de president en een deel van de Arbeiderspartij werd afgedankt, is het sindsdien uitgegroeid tot een belangrijke eis van veel sociale bewegingen in Brazilië, omdat het een van de meest democratische manieren zou zijn om politieke hervormingen in te voeren.
President Roussef en andere politici werden ook gedwongen tot een gesprek met vertegenwoordigers van de sociale bewegingen. De regering is onder zware kritiek komen te staan vanwege haar onwil om met hen te praten en toch ontkwamen de president en haar collega’s er niet aan om een vergadering bij te wonen met deelnemers uit bewegingen die beter openbaar vervoer in het land eisen, alsmede vertegenwoordigers van andere sociale bewegingen zoals de Landlozenbeweging. Stap voor stap ontwaakt het Braziliaanse volk en eist een rechtvaardiger en eerlijker land.

Thiago Staibano Alves is medewerker van Share International en woonachtig in São Paulo (Brazilië).