Samenvatting door Elisa Graf

Zet vandaag de dag het nieuws aan en je wordt geconfronteerd met een schijnbaar eindeloze reeks schokkende en verrassende gebeurtenissen, variërend van de onverwachte Brexit in het VK tot aan de razendsnelle opkomst van extremistische politici als Donald Trump. Het lijkt soms wel alsof we de verkeerde kant opgaan, in de richting van toenemende politieke verdeeldheid, maatschappelijke wanhoop en conflict. In zijn onlangs verschenen essay De Vruchtbare Grond van Verbijstering beweert Charles Eisenstein: “Ditmaal is er iets anders gaande.” Hij schrijft: “Het Brexit-resultaat wijst op een bijzondere doorbraak, waarbij de gewoonlijk normaliserende patronen niet langer werken en de maatschappij een vruchtbaar en beangstigend moment van verbijstering meemaakt.”
Dat moment “van struikelen, van nederigheid, is waardevol”, stelt hij.
Eisenstein oppert dat de Brexit en de grotere ineenstortingen waar deze een voorbode van is, zo krachtig zijn omdat zij aantonen dat onze politici en de gevestigde systemen waarop wij rekenen, mogelijk niet op alles een pasklaar antwoord hebben. Politiek moet “vanuit een andere bron” bedreven worden. Eisenstein schrijft: “Onze politieke reflexen zijn geconditioneerd door een verhaal dat verder gaat dan de politiek. Willen wij iets anders creëren dan eindeloze variaties van hetzelfde resultaat, dan moeten wij de gebruikelijke grenzen van het debat overstijgen en de onware gemeenplaatsen onderzoeken die pas zichtbaar worden wanneer het systeem in elkaar stort.”
Om dit te kunnen doen, moeten we de onderliggende aannames onderzoeken die aan het gangbare politieke debat ten grondslag liggen. Aan de basis hiervan ligt volgens Eisenstein “het Verhaal van Afgescheidenheid, dat ons voorstelt als afzonderlijke, afgescheiden individuen in een wereld vol anderen, die pal tegenover de willekeurige krachten en gebeurtenissen van de natuur staan, en wedijveren met de rest van het leven”. De nieuws- en amusementsmedia overspoelen ons met deze visie, die volgens hem “in wezen de visie van oorlog is, waarbij je verder komt door de vijand te verslaan”, ongeacht de politieke partij, religie, ras, sekse of sociale klasse van het vastgestelde doelwit. Dit leidt tot een gevaarlijk versimpelde analyse van de problemen waar we voor staan. Eisenstein wijst erop dat als we “de pro-Brexit-stem (evenals Trump en de xenofobe, kennisarme partijen) wijten aan onwetendheid en achterlijke opvattingen… we voorbijgaan aan de dieper liggende economische en maatschappelijke factoren die zowel het anti EU-sentiment als de weerzin tegen immigranten aanwakkeren.”
“Met andere woorden”, schrijft Eisenstein, “de blanke Brexit- of Trumpsupporter van middelbare leeftijd ervaart legitieme ergernissen die niet afgedaan kunnen worden als blanke zelfgenoegzaamheid simpelweg omdat de zaken er voor gekleurde mensen nog beroerder voor staan. Als zij zich verraden voelen door het systeem, dan is dat omdat het daadwerkelijk zo is. Kijk naar de wereld om je heen. We kunnen zoveel beter dan dit. Dat weet iedereen. We zijn het er niet over eens wat we moeten doen, maar een groeiend aantal van ons heeft de hoop in het systeem en zijn beheerders opgezegd. Wanneer rechtspopulisten onze problemen afschuiven op donkergekleurde mensen of immigranten, komt de kracht van de reactie die zij opwekken voort uit een oprecht, gerechtvaardigd gevoel van ontevredenheid. Racisme is het symptoom hiervan, niet zijn oorzaak.”
Volgens Eisenstein ontleent ook het neoliberale kapitalisme zijn kracht aan dit verhaal, aangezien het “afhankelijk is van de verheerlijking van wedijver, in de vorm van ‘vrije markten’, als natuurwet en voornaamste bron van vooruitgang; de onschendbaarheid van privébezit (wat een basale vorm van overheersing is) en, bovenal, de uitoefening van macht over anderen door het scheppen en opeisen van schulden… Dit is misschien wel de ultieme manifestatie van afgescheidenheid omdat het de ecologische basis van het menselijke bestaan bedreigt.” Een verandering in onszelf en onze instellingen, zo benadrukt hij, kan niet tot stand komen “zonder dit verhaal in al zijn facetten af te wijzen”.
Hij spoort ons aan om boven de “gebruikelijke polariserende discussies waarin beide partijen op zoek zijn naar een vijand” uit te stijgen en in plaats daarvan oprecht op zoek te gaan naar “de essentie van mededogen”, zoals hij het omschrijft. In een toestand van “openheid en nieuwsgierigheid” moeten wij ons over de mensen waartegen wij ons afzetten, afvragen: “Hoe is het om in jouw schoenen te staan?”
De verbijstering die werd veroorzaakt door de uitslag van het Brexit-referendum heeft volgens Eistenstein “velen in Groot-Brittannië zich, mogelijk met ongemak, doen afvragen, ‘Wie zijn wij?’” Hij schrijft dat nu het moment is om ons dit in alle ernst af te vragen. “Welk Engeland wens je? Het Engeland waar de krachten van racisme onderdrukt en politiek verslagen worden? Of de versie waarin de kiem van racisme genezen wordt? Als wij kiezen voor het laatste, moeten we de omstandigheden onderkennen waardoor racisme veroorzaakt wordt.”

(Zie voor de integrale tekst: charleseisenstein.net)

Elisa Graf is Amerikaans medewerker van Share International en woonachtig in Steyerberg, Duitsland.