interview met Josh Fox door Gill Fry

De Amerikaanse filmregisseur, toneelschrijver en milieuactivist Josh Fox reisde drie jaar lang door twaalf landen, op zes continenten, om zijn nieuwe filmdocumentaire Hoe de wereld los te laten en alles te omarmen wat het klimaat niet kan veranderen te maken. Zijn film Gasland uit 2010, genomineerd voor een Academy Award, was een baanbrekende documentaire die voor het eerst de schadelijke gevolgen van de schaliegasindustrie (‘fracking’) onthulde.
Bij de première op het Sundance Filmfestival in januari 2016 liet zijn laatste film het verwoestende effect zien van klimaatverandering op gemeenschappen overal ter wereld en de moedige en ontroerende manieren waarop zij terugvechten om hun huizen te beschermen en de planeet te redden.
Gill Fry interviewde hem voor Share International op de dag na zijn première in Londen, VK, in oktober 2016.

SI: Ik vond uw nieuwe film inspirerend, ontroerend en heel krachtig. Waarom maakte u juist nu zo’n film?
Josh Fox: We hadden net de frackingindustrie in het rivierbekken van Delaware en de staat New York verslagen en het enige wat ik wilde was thuis blijven en genieten van de prachtige stad, het stroomgebied, de natuur waar ik woon. Maar al snel besefte ik dat de bomen om mij heen stierven aan een parasiet ten gevolge van de hogere temperaturen. En dan beukt de orkaan Sandy in op de stad New York. Dus hoewel je de frackingindustrie in je eigen achtertuin kunt verslaan, kan klimaatverandering alles wat we liefhebben afpakken. Daardoor besefte ik dat ik gemotiveerd moest raken en aan het werk moest blijven.
Op dezelfde manier als ik in Gasland [met fracking in de VS] deed, stelde ik de vraag: “Waar gaat klimaatverandering over?” We hadden het goed gedaan door een aantal kwesties rond fracking op te lossen, maar ik zag al snel dat dit een heel andere vraag is; een systematisch, menselijk en mondiaal probleem en in veel opzichten is het te laat om een paar van de ergste aspecten ervan op te lossen, dus moest ik verder gaan dan actievoeren tegen klimaatverandering.
Veel van de klimaatbeweging is gebaseerd op de wetenschap en zegt: “We kunnen dit stoppen als we dat doen”. Maar dan zie je dat zoveel van de slechtste aspecten al gaande zijn, dat het een heel stel nieuwe vragen opwerpt, zoals “hoe zullen we dit overleven op een manier dat onze menselijkheid intact blijft?”
Het is een interessante structuur voor de film, bijna als twee films: de eerste is “Hoe kunnen we de wereld loslaten?” en de tweede is dan “Omarmen wat het klimaat niet kan veranderen”. Ik dacht dat ik een film over klimaatverandering aan het maken was, maar eindigde met het maken van een film over menselijke waarden.

SI: Is klimaatverandering alleen een milieuprobleem?
JF: Nee, het is een probleem voor alles. Om de wetenschappelijke bevindingen op te sommen: we hebben de aarde al met 1 graad [Celsius] opgewarmd, dat is genoeg om alles wat bevroren is te laten smelten. Dat draagt bij aan een stijging van de luchtvochtigheid van de atmosfeer met 5 procent, wat grotere, veel sterkere superstormen, orkanen en extremere temperaturen inhoudt. We hebben nu genoeg CO2 en methaan in de atmosfeer om ons tot 1,5 graden te brengen, maar met 2 graden veroorzaken we een niet te stuiten proces van een stijging van de zeespiegels van 5 tot 9 meter en het verlies van 30 tot 50 procent van de plant- en diersoorten op de planeet, enorme ontbossing, bosbranden, het afsterven van koraalriffen en verzuring van de oceanen. Het is dus een nachtmerriescenario.
De Verenigde Naties schatten dat er 800 miljoen klimaatvluchtelingen bij zullen komen als de temperatuurstijging de 2 procent bereikt. Als we aan de huidige vluchtelingencrisis in Europa denken, met het geweld, het racisme, de xenofobie en het zelfzuchtige gedrag, moeten we ons realiseren dat met nog eens 800 miljoen vluchtelingen er een wereld ontstaat die haast onvoorstelbaar is, die al onze systemen onder ongelooflijke druk zal zetten.
Dus in plaats van de waarden te herbevestigen waarop onze samenleving door hebzucht en wedijver is gebouwd – waarbij de olie- en gasindustrie de wereld besturen – moeten we onze prioriteiten veranderen, teneinde de crisis met enige menselijke waardigheid te overleven. Deze nieuwe waarden komen op de hele planeet tevoorschijn bij degenen die de klimaatverandering uit de eerste hand ervaren. De film richt zich op de deugden die het klimaat niet kan veranderen: democratie, mensenrechten, vernieuwing, creativiteit, veerkracht, liefde.
Zo dat, wanneer er vluchtelingen op onze drempel staan, het niet het moment is om een geweer te pakken of een politiemacht in oproeruitrusting op te stellen. In plaats daarvan is het het moment voor een extra stoel aan tafel, en een extra bed, om mensen die in gevaar zijn te verwelkomen.
De oorlogen in Syrië en Soedan zijn beide klimaatveranderingsoorlogen. De oorzaak is duidelijk ingewikkelder dan alleen maar klimaatverandering, maar ze vormde de stressfactor die de situaties versnelde. Vijf jaar zonder regen en de ergste droogte in de geschiedenis van Syrië. Door de klimaatcrisis is die situatie bijzonder instabiel geworden en het is beangstigend te bedenken dat dit type conflicten in de toekomst erger zullen worden als we klimaatverandering niet aanpakken.

SI: U hebt voor uw film ongelooflijke mensen ontmoet en geïnterviewd. Is er iemand die er voor u in het bijzonder uitspringt? En waarom?
JF: Ik zou niet tussen mijn vrienden kunnen kiezen! Maar wat ik wel verbazingwekkend vind is dat, of ik nu in de Amazone bij inheemse volken was die tegen de olie- en gasindustrie vechten, of in het stadshart van New York, of in Samoa, mensen met heel verschillende manieren van leven hetzelfde zeggen: dat hebzucht en wedijver niet de beste waarden zijn om onze samenleving op te baseren en dat we iets anders moeten doen. Dat is opmerkelijk. Wanneer je inheemse volken en stedelingen hoort zeggen dat we de natuur, het milieu en onszelf moeten beschermen – dat is een van de dingen die in deze film zo ontroerend zijn.

SI: In de film geeft u zelf toe dat u soms het hoofd in het zand wil steken en thuis wil blijven. Met het toenemende slechte nieuws over klimaatverandering en de wereld in crisis, is dit precies hoe veel mensen zich nu voelen. Maar toen kwam u in actie. Wat maakte dat u de problemen aandurfde en aan de slag ging?
JF: Wanneer we ons informeren over klimaatverandering heeft dat een schokeffect met depressie en wanhoop als mogelijk gevolg. Dat kan twee verschillende reacties veroorzaken. De ene is zeggen “ik kan het niet aan” en alle emoties uitschakelen – dat is depressie, het afwezig zijn van emotie, je lamgeslagen voelen, verdoofd, ontwijkend en ontkennend – zoals klimaatontkenning. Of je kunt zeggen: “Ik ga iets doen met het verdriet en de droefheid” en dan word je plotseling wakker en actief; vreugde en vieren is mogelijk; strijden, ondernemingslust en inspiratie zijn mogelijk. Wanneer je klimaatactivisten ontmoet is het een blij proces dat je vertrouwen en hoop geeft en meer begrip voor het gevoel ‘dit is wat het betekent om te leven’. Je kunt het leven met al zijn moeilijkheden omarmen, of je overal voor afsluiten.
In deze film heb je in de eerste helft een echte klimaatfilm, het soort klimaatfilm dat je doet wanhopen, en dan ga je door dat venster van wanhoop heen waar je aan de andere kant weer uit komt. Het is wat er eigenlijk met mij gebeurde, en ik kon geen film maken die alleen maar deprimerend was.
Dus als we ons richten op de dingen die het klimaat niet kan veranderen – onze cultuur – dan kunnen we veranderen, weg van dit model van oppervlakkigheid, consumentisme en geweld. Daar moeten we ook voor vechten, maar het is een ander gevecht. Het is een gevecht om onze menselijkheid in plaats van een gevecht om onze spullen.

SI: Sommige scènes in uw film zijn echt schokkend, zoals de vervuiling in China, ontbossing in de Amazone, de smeltende ijskappen, de orkanen in de VS en hun nasleep. Alles bij elkaar genomen bewijzen ze dat we in een zeer hachelijke ecologische staat verkeren. Waarom behandelen de traditionele media deze onderwerpen niet serieuzer?
JF: Het is duidelijk dat de gangbare media onder invloed staan van conservatieve regeringen die zelf door de olie- en gasindustrie worden beïnvloed. In Engeland is er een democratische burgerbeweging [in Blackpool] die alles goed deed, het waren modelburgers. Ze stelden petities op, brachten de wetenschappelijke inzichten bijeen, hielden vergaderingen, lieten films zien en beïnvloedden toen hun gemeenteraad om te zeggen dat fracking schadelijk was voor hun gezondheid, die van hun kinderen, het milieu, het klimaat en ze kwamen overeen fracking daar uit te bannen. Het was een zeer overdachte en overwogen, niet-gewelddadige, rationele benadering. Maar de nationale regering, die in de greep is van de olie- en gasindustrie, nam de zogeheten Infrastructuurwet 2015 aan, die juist als doel heeft de democratische burgerzeggenschap op lokaal niveau teniet te doen. Dat is tirannie, dat is het tegenovergestelde van democratie. Regeringen zeggen: “We hebben dit nodig voor onze energiebronnen, om het licht te laten branden.” We weten hoe we de lampen kunnen laten branden, met zonnepanelen, windmolens, energie uit getijden en aardwarmte; er zijn vele betere manieren. De regeringen zeggen dat we olie en gas nodig hebben om onze levensstandaard te kunnen behouden, maar hoe meer fossiele brandstoffen we gebruiken, hoe meer onze levensstandaard daalt en niet stijgt, kijk maar naar China. Als we onze levensstandaard willen behouden, moeten we van olie en gas overgaan op duurzame energie.
Wat de traditionele media doen? Vanmorgen stelden ze me bij de BBC Radio 4 vragen over fracking alsof de laatste 10 jaar niet gebeurd zijn. Ze zeiden: “Zijn er gevallen van waterverontreiniging ten gevolge van fracking?” Dat is alsof je zegt: “Is het echt waar dat iemand die gerookt heeft longkanker krijgt?” Als het aan de traditionele media lag, zouden we nooit over fracking spreken. Het waren de onafhankelijke media die met dat verhaal naar buiten kwamen, en dankzij het Sundance Filmfestival en HBO met hun ongelooflijke ondersteuning van onafhankelijke journalisten als ik.

SI: Bij de première vertelde u dat journalist en Tv-presentator Amy Goodman onlangs is gearresteerd voor het filmen van door oorspronkelijke Amerikanen geleide protesten tegen een oliepijplijn in Noord-Dakota.
JF: Ja, en mijn producer Deia Schlosberg zit momenteel in de gevangenis voor een reportage over de protesten tegen de Tar Sands-pijplijn. Activisten hebben de pijplijn handmatig afgesloten met een noodstopklep; ze knipten de sloten los en zeiden dat dit een “planetaire noodtoestand” was. Mijn producer maakte geen deel uit van het protest en ze was daar om het als journalist te filmen, maar ze werd gearresteerd als medeplichtige. Dit is een trend in de VS. Ze arresteerden ook de filmster Shalene Woodley voor het livestreamen van een inheems-Amerikaanse gebedsbijeenkomst om de Dakota Access-pijplijn te stoppen. De grondwet van de VS is juist bedoeld om journalisten te beschermen; het wordt het eerste amendement genoemd omdat het het belangrijkste amendement is voor vrijheid van meningsuiting en persvrijheid.

SI: Kunt u een beeld schetsen van de evenementen op muziek- en filmgebied en de betogingen die overal in de VS onder de noemer Klimaatrevolutie worden georganiseerd?
JF: Lange tijd was de klimaatbeweging terecht in beslag genomen door de wetenschap en werd ze aangestuurd door wetenschappers; ze hebben schitterend werk geleverd om het publiek te informeren. Wat we nu nodig hebben is een klimaatbeweging die op cultuur gebaseerd is. De politieke revolutie die in de Verenigde Staten gaande is, is een buitengewoon positieve en geestdriftige revolutie, geholpen door de campagne van Bernie Sanders, die zovele van onze bewegingen verenigde – de zwarte protestbeweging Black Lives Matter, Occupy, klimaat- en frackingactivisten, de strijd voor een fatsoenlijk federaal minimumloon, universele gezondheidszorg, Native Lives Matter, de Nationale Unie van verpleegkundigen en vele meer.
De evenementen van de Klimaatrevolutie brengen sprekers van al deze segmenten van onze beweging bij elkaar en dan maken we muziek, kijken naar mijn film en dansen aan het eind van de film. Dat is de beweging die we nu nodig hebben, een beweging van het ‘hele lichaam’! Als we onze problemen willen oplossen, moeten we echt samenkomen, het is een groepsactie. Je kunt het eenvoudigweg niet alleen doen, gemeenschapszin is een van de belangrijkste waarden. Het is belangrijk verbonden, geconcentreerd en alert te zijn op de omstandigheden. Dat is wat ik wil – ik wil dat we alerter zijn.
(Zie ook: www.howtoletgomovie.com)