boekbespreking door Marc Gregory

Op dit beslissende moment voor de mensheid en de planeet – met het potentieel voor een sprong van bewustzijn naar een wonderbaarlijk nieuw begin of de grote kans op een rampzalige catastrofe als we niet van koers veranderen – zijn geloof, hoop en opbouwend handelen in het bijzonder cruciaal voor het welzijn van de mensheid. Toch vinden velen het momenteel een uitdaging de innerlijke vrede en het evenwicht te vinden om dat geloof en die hoop niet te verliezen.
In antwoord op deze universele onzekerheid hebben twee van de meest geliefde geestelijke leiders ter wereld, zijne heiligheid de dalai lama en aartsbisschop Desmond Tutu, een verjaardagsviering benut om de meest ontmoedigende geestelijke problemen van de mensheid te bespreken.
Een korte achtergrondschets is nodig: in 2011 wilde aartsbisschop Tutu zijn goede vriend de dalai lama uitnodigen om zijn 80e verjaardag te vieren. De regering van Zuid-Afrika gaf de dalai lama geen toestemming het land in te reizen, en gaf daarmee toe aan de politieke druk van de Chinese regering en negeerde het ernstige bezwaar van de aartsbisschop.
Daarom werden er in 2015 voor de 80e verjaardag van de dalai lama afspraken gemaakt, zodat de aartsbisschop de week van de feestelijkheden in Dharamsala (India), de residentie in ballingschap van zijne heiligheid, kon bijwonen. Daar voegden zich Douglas Abrams bij hen, schrijver en assistent van de aartsbisschop, en Thupten Jinpa, een boeddhistische geleerde en meer dan 30 jaar de belangrijkste tolk van de dalai lama.
Ondanks dat de twee oude vrienden zelden tijd hebben om in elkaars gezelschap door te brengen, diende de dialoog die een week duurde een hoger doel, namelijk te bespreken hoe men blijvende vreugde kan ontwikkelen en behouden in een roerige, vaak verscheurde wereld.

Authenticiteit
De authenticiteit die deze twee mannen kenmerkt komt, zoals velen misschien weten, omdat beide zwaar beproefd zijn in het vuur van rampzalige wereldgebeurtenissen. Toen hij op 15-jarige leeftijd de leider van zes miljoen Tibetanen werd en negen jaar geprobeerd had te onderhandelen met de Chinese regering die zijn land bezette, verliet de dalai lama in 1959 Tibet op 24-jarige leeftijd om een opstand te voorkomen die zou hebben geresulteerd in een gewelddadige slachting van zijn volk.
Zijn pad naar veiligheid in verbanning was vol moeilijkheden en gevaar en vergde een gevaarlijke tocht door de Himalaya van drie weken met “…zandstormen en sneeuwstormen terwijl ze bergtoppen van 6300 meter over moesten”. (blz.36)
Desmond Tutu van zijn kant werd het gezicht van de anti-apartheidsstrijd toen zoveel van haar leiders, in het bijzonder Nelson Mandela, door de regering van Zuid-Afrika gevangen gezet waren. Beschut door zijn positie als hooggeplaatste geestelijke en door de Nobelprijs voor de Vrede die hij in 1984 won, voerde de aartsbisschop in grote moeilijkheden hartstochtelijk campagne om een eind te maken aan de onderdrukking van de zwarten en andere gekleurde mensen in zijn land. “Tijdens die bloedige strijd begroef hij talloze mannen, vrouwen en kinderen, en preekte hij onophoudelijk vrede en vergeving bij hun begrafenis.” (blz.44)
Later werd hij door president Nelson Mandela gevraagd een Waarheids- en Verzoeningscommissie in te stellen in een poging de verschrikkingen van de apartheid het hoofd te bieden en het land naar een toekomst te leiden die vrij van wraak en vergelding zou zijn.
Beide mannen hebben enorme uitdagingen overwonnen, zowel persoonlijk als door de last van een heel volk op zich te nemen. Toch hebben ze het contact met de bron van hun innerlijke vreugde niet verloren, noch hebben zij de voeling met hun wezenlijke menselijkheid verloren. “De aartsbisschop heeft nooit heiligheid gezocht en de dalai lama beschouwt zichzelf als een eenvoudige monnik.” (blz.7) Deze uitspraak weerspiegelt veel van wat zij met ons delen.

Stress, angst en onrust
Geen van beide mannen zegt dat pijnlijke situaties en negatieve gemoedstoestanden vermeden kunnen worden. Steeds weer benadrukken zij dat deze omstandigheden deel van het leven zijn en dat onze reactie erop bepaalt hoe ons leven eruit zal zien. Beiden zien beproevingen en moeilijkheden als kansen voor groei en geestelijke ontwikkeling. Het is dus een kwestie van hoe je ernaar kijkt.
Terwijl de benarde situatie van het Tibetaanse volk nooit ver van zijn bewustzijn is, zegt de dalai lama: “Wanneer ik de wereld rondkijk, zijn er veel problemen, zelfs binnen de Volksrepubliek China… Maar dan zijn er buiten China veel meer problemen en is er meer lijden.” Door je bewust te zijn van de beproevingen van anderen “…zullen we onze zorgen en ons eigen lijden verminderen.” Douglas Abrams merkt dan op dat “dit geen ontkenning van pijn en lijden is, maar een verschuiving in perspectief – van zichzelf naar anderen toe, van zorg naar mededogen.” (blz.37)
Deze verschuiving in perspectief weerklinkt bij de aartsbisschop als hij het Afrikaanse concept ubuntu toelicht: “…wanneer ik een klein stukje brood heb is het gunstig voor mij dat ik het met jou deel. Omdat uiteindelijk niemand in deze wereld alleen is gekomen.” (blz.60)
Het idee is je persoonlijke gezichtspunt uit te breiden tot het de moeilijkheden van de hele mensheid begint te omvatten. Naarmate we dat doen, kunnen we ook proberen om niet alleen ons eigen lijden, maar ook dat van anderen te verlichten. Beide leiders bespreken echter ook de psychologische conditionering die zo’n uitbreiding voor sommigen problematisch maakt.

Eenheid
“Veel verdriet vindt zijn oorsprong in ons eigen hart en denken – door hoe wij reageren op de gebeurtenissen in ons leven,” aldus de dalai lama. (blz.83) “In het bijzonder nu; er is in het onderwijs weinig aandacht voor innerlijke waarden. Dan worden we op onszelf gericht in plaats van op innerlijke waarden – en denken altijd ik, ik, ik.” (blz.77)
De aartsbisschop en de dalai lama zijn het erover eens dat “…veel van onze stress veroorzaakt wordt doordat wij onszelf zien als afgescheiden van anderen, wat weer teruggaat tot het verlies van ons gevoel voor gemeenschappelijke verbinding, van ubuntu.” (blz.99)
Hier verwijzen ze duidelijk naar een wereldcultuur die wedijver en bezit hoger waardeert dan eenheid en broederschap – een cultuur die het individu aanmoedigt om zich meer op zijn of haar eigen problemen en verlangens te richten dan op het cultiveren van een bredere kijk. “Wat de aartsbisschop en de dalai lama zeggen is dat we onze eigen pijn kunnen helen door ons om de pijn van anderen te bekommeren.” (blz.63)…

Een van de kenmerken die dit boek een genot maken om te lezen, is de diepe en voelbare broederlijke liefde die deze twee mannen voor elkaar hebben. Tussen hun meer serieuze overdenkingen zien we veel momenten van onderling vrolijk en vriendelijk plagen en grappen, en het plezier dat ze beleven aan elkaars gezelschap.
Echter, de symbolische betekenis van de ontmoeting van deze twee kan niet overschat worden. Vanwege de status die ieder in de wereld bekleedt en de geestelijke tradities die ze belichamen, vertegenwoordigt dit boek ook beslist de eenheid van Oost en West, en een voorbeeld van “goed voorbeeld doet goed volgen” om onze eigen bekrompen gehechtheden aan de een of andere geestelijke traditie los te laten en de hele menselijke familie als één te zien. Die eenheid vormt de kern van al hun contemplaties en er is geen twijfel dat de twee, ieder op zijn eigen manier en binnen zijn eigen geestelijke traditie, de principes van de leringen van de Oude Wijsheid zoals door Maitreya en de Meesters van Wijsheid uiteengezet, doen weerklinken – het principe van onze wezenlijke eenheid ongeacht ras, nationaliteit of spirituele richting, en dat onze zorgen niet alleen degenen in onze onmiddellijke nabijheid moeten omvatten, maar van de mensheid als geheel. Als rolmodellen die deze beginselen in hun leven uitdrukken, hebben de aartsbisschop en de dalai lama de wereld op uitmuntende wijze gediend.

Zijne heiligheid de dalai lama en aartsbisschop Desmond Tutu, met Douglas Abrams, The Book of Joy: Lasting Happiness in a Changing World. 2016, Avery Publications, 354 blz.