We the People 2.0
filmrecensie door Mary Beth Steisslinger

We The People 2.0 is een inspirerende documentaire die op het juiste moment de verhalen brengt uit gemeenschappen in de VS terwijl ze zich organiseren tegen fracking, pijpleidingen en ander ‘zakelijk onheil’. Ze legt de structuur van de Amerikaanse wetgeving bloot, die de rechten van bedrijven boven de rechten van mensen, gemeenschappen en de natuur stelt. En ze vertelt het grotere verhaal van een onwaarschijnlijk model voor een basisdemocratie dat zijn wortels heeft in een klein advocatenkantoor dat in 1995 op het platteland van Pennsylvania begon, en uiteindelijk bekend werd als het Community Environmental Legal Defense Fund (Juridisch gemeenschapsfonds ter bescherming van het milieu; CELDF).
De titel van de film verwijst naar de preambule van de Amerikaanse grondwet: “Wij, het volk van de Verenigde Staten, teneinde een volmaaktere Unie te vormen…” terwijl “2.0” verwijst naar wat de documentaire de “Tweede Amerikaanse Revolutie” tegen de macht van ondernemingen noemt, waarmee inwoners hun democratie terug claimen.
Het werk van CELDF speelt een centrale rol in de film. In zijn begindagen hielp het advocatenkantoor gemeenschappen door in beroep te gaan tegen aanvragen voor bedrijfsvergunningen, die ondernemingen feitelijk toestonden de gemeenschap rechtmatig schade toe te brengen door verschillende vormen van vervuiling. Het kantoor bleek succesvol in het vinden van fouten in de aanvragen, zodat het ministerie van Milieubescherming in Pennsylvania de vergunningen afkeurde. Gemeenschappen vierden op hun beurt hun ‘overwinning’, in de veronderstelling dat het systeem had gewerkt.
Maar ondernemingen dienden dan gewoon de volgende vergunningaanvraag in, die was aangepast op basis van het eerder toegewezen beroep zodat deze alsnog aan de wet voldeed. Vervolgens vroegen de gemeenschappen het advocatenkantoor om opnieuw in beroep te gaan, maar er was volgens de wet niets meer aan te doen. Wanneer staten activiteiten zoals fracking, mijnbouw, privatisering van waterbronnen of industriële landbouw legaliseren, is het gemeenschappen wettelijk verboden om “nee” te zeggen tegen deze toelaatbare schade.
Het kleine juridische team van CELDF realiseerde zich dat het huidige rechtssysteem is ontworpen om destructieve bedrijfsactiviteiten toe te staan, te reguleren en te legaliseren. Bij alle kwesties waar de gemeenschap zich voor gesteld ziet, zijn de protesten, verzoekschriften en processen van nut, maar deze kunnen niet voorkomen dat ondernemingen op de lange termijn schade veroorzaken. Ze kunnen het proces alleen vertragen. En waarom? Omdat ondernemingen meer rechten hebben dan gemeenschappen.
De rechten en bevoegdheden van ondernemingen in de VS worden al ruim 200 jaar steeds groter. Tegenwoordig zien gemeenschappen dat bedrijven – evenals de staats- en federale overheid – hun destructieve effecten aan hun leven opleggen, ongeacht wat het volk wil.

Gemeenschap en natuur
In 1998 begon CELDF wetten te ontwerpen om gemeenschappen in heel Pennsylvania te helpen bij de strijd tegen industriële landbouwondernemingen en het gebruik van onbehandeld rioolwater als ‘bodemverbetering’ door zich te beroepen op het recht op zelfbestuur van gemeenschappen. Sindsdien hebben bijna 200 gemeenten en steden in de VS door CELDF ontworpen wetten inzake gemeenschapsrecht aangenomen. Met deze veranderingen gaan gemeentes over van het uitsluitend reguleren van schadelijke bedrijfsactiviteiten tot het stoppen ervan door rechtstreeks lokale, democratische controle over bedrijven uit te oefenen, iets wat de Handelsclausule in de Amerikaanse grondwet verbiedt. Dit zijn de eerste, baanbrekende wetten in het land die de ware democratie in de VS versterken, en inmiddels ook in andere landen. Dit heeft Colombia, Ecuador en India geïnspireerd om hun eigen wetgeving te creëren om de schadelijke bedrijfsactiviteiten uit hun gemeenschappen te weren en de natuur rechten te geven.
Dit is de reden waarom de wettelijke aanpak die door CELDF werd ontwikkeld – om de Handelsclausule in de Amerikaanse grondwet te omzeilen – een nadere studie waard is. CELDF pleit voor een juridisch gerichte, eerder dan een milieugerichte benadering om schadelijke activiteiten aan te pakken. Ze zijn succesvol door de macht van het volk te mobiliseren tegen de geaccepteerde en gevestigde rechten in de Amerikaanse grondwet, vergelijkbaar met de manier waarop de Burgerrechtenbeweging in de jaren zestig tegen legale rassenscheiding in opstand kwam.
Er zijn inspirerende verhalen in overvloed van gewone burgers die opstaan tegen rijke ondernemingen en machtige overheden, en winnen via de juridische strategie die uitgaat van de rechten van de natuur en de rechten van de gemeenschap: van het beperken van zakelijke donaties aan verkiezingscampagnes tot 100 Amerikaanse dollar in Youngstown (Ohio), tot de omkering van de algemene opvattingen van de natuur als bezit, toen het Constitutionele Hof van Colombia de Atrato-rivier als entiteit met zijn eigen rechten erkende. Van een verbod op fracking in Eagleford (Texas), tot een Indiase rechtbank die de rechtspersoonlijkheid van gletsjers en ecosystemen vaststelde. Van de erkenning van de rechten van de natuur in de Grondwet van Ecuador, tot de Burgerraad in Santa Monica, Californië, die unaniem een resolutie aannam ter ondersteuning van een Verklaring van de Rechten van het Milieu. En het verzet blijft groeien.

Wettelijke verordening in Pittsburgh
Om wat nader in te gaan op een van deze hoopvolle verhalen: CELDF trof zijn tot nu toe grootste voorstander van gemeenschapsrechten in Pittsburgh (Pennsylvania), een van de historische fossiele brandstofcentra van de wereld. Enkele jaren geleden haastte een horde petrobedrijven zich om te investeren in de frackinghausse. Terwijl ze plannen hadden om hun hoofdkantoren in de oude kolen-, olie- en staalhoofdstad, Pittsburgh, te vestigen, en het voornemen om tientallen frackinglocaties in de buurt van de stad te ontwikkelen, werden deze ondernemingen ruw uit hun droom geholpen.
Tegen de verwachting in stemde de gemeenteraad van Pittsburgh unaniem voor een verbod op fracking binnen de gemeentelijke grenzen door een baanbrekende en “technisch illegale verordening” in werking te stellen. De raad was recentelijk tactisch geschoold door lokale organisatoren die een tweedaagse Democratiecursus van CELDF hadden gevolgd over op rechten gebaseerde organisatie, wetgeving en strategie. Deze organisatoren waren lid van een groep genaamd Marcellus Protest, en waren deskundige opleiders op het gebied van ernstige lucht- en watertoxinen die bij fracking vrijkomen. Ondanks het feit dat de verordening in strijd is met het door de staats- en federale grondwetten beschermde gewoonterecht, bepaalde de nieuwe verordening op het gemeenschapsrecht dat Pittsburghs burgers het recht hadden zelf te bepalen welke ondernemingspraktijken zij wel of niet in hun stad accepteren.
Pittsburghs verordening wordt beschouwd als ‘illegaal’, legt We The People 2.0 knap uit, omdat de Amerikaanse grondwet vanaf het begin bedoeld was om, via de Handelsclausule, zakelijke belangen voorop te stellen. Hierdoor kan een gemeente nooit legaal ‘nee’ zeggen tegen een bedrijf dat door de Amerikaanse regering als wettige onderneming wordt erkend. Het is gemeenten alleen toegestaan om via bestemmingsplannen te beslissen waar bedrijven die beschouwd worden als schadelijk voor de gemeenschap, zich kunnen vestigen. Denk aan bijvoorbeeld energiecentrales, giftige stortplaatsen, zware industrie, industriële landbouw, pijpleidingen, enz.
Het verhaal van Pittsburgh is belangrijk in de bredere context van wereldwijde klimaatverandering, verstrengeling van overheid en bedrijfsleven, en milieuverwoesting, omdat hiermee de basis is gelegd voor de tweede ronde van deze doorlopende strijd. Grote belanghebbenden in fossiele brandstof hebben een westelijke Pennsylvania-regio, net stroomafwaarts en bovenwinds van Pittsburgh, vastgesteld als locatie voor de grootste industriële petrochemische fabriek die in de VS wordt gebouwd.
De enorme fabriek, die nu in aanbouw is, zal groter zijn dan het huidige grootste complex in de VS en de regio Pittsburgh met de meest vervuilde lucht in het land opzadelen. Politici van beide partijen, op provincie- en staatsniveau, stellen het voor als een belangrijke economische klapper. Vlakbij en benedenstrooms in Ohio propageren veel politici de vestiging van nog eens vier fabrieken die fossiele brandstoffen gebruiken voor de productie van giftige producten die de gezondheid van mens en natuur in de vallei van de rivier de Ohio zouden verwoesten.
Het is van cruciaal belang dat gemeenschappen de kans krijgen te zien dat er een andere manier is – een duurzame economie die op hernieuwbare energie gebaseerd is. Gemeenschappen in de regio Pittsburgh en andere gebieden over de hele wereld die bloot staan aan schadelijke bedrijfsactiviteiten, kijken naar opties die op rechten gebaseerd zijn. De vertoning van We The People 2.0 aan groepen mensen die te maken hebben met de overheersing door zakelijke belangen, kan een effectieve manier zijn om een gesprek te starten over het soort democratie waarin zij willen leven.

Beweging voor de Rechten van het Volk
Volgens CELDF zijn voor een beweging voor de rechten van het volk vier dingen nodig:
• De gezamenlijke inspanning van veel mensen
• Stoppen met smeken om hervorming en de vastberaden uitoefening van de macht van de gemeenschap
• Het niet aflatende streven om grondrechten veilig te stellen en af te dwingen
• Verwijdering uit het systeem van ingebouwde schendingen van die rechten.

Omdat deze idealen van gemeenschapsdemocratie en zelfbeschikking van burgers in feite door democratische regeringen worden gesteund, maar vaak in de praktijk ontbreken, werkt CELDF in de VS en over de hele wereld via deze strategieën:
Stap 1: Gemeenschappen roepen dreigingen een halt toe door een burgerbeweging op te zetten. CELDF helpt ze deze beweging op te zetten door middel van Democratiecursussen die een historisch perspectief geven dat laat zien waarom het systeem niet werkt en hoe het kan worden hersteld door onderricht in gemeenschapsrechten, organisatie en lokale wetgeving. CELDF biedt kosteloos juridische diensten aan en blijft met gemeenschappen werken via beleidsondersteuning.
Stap 2: Organiseer coalities van gemeenschappen om verandering op staatsniveau te bewerkstelligen. CELDF heeft geholpen bij het opzetten van verschillende onafhankelijke coalities op staatsniveau in Pennsylvania, New Hampshire, Ohio, Colorado, New Mexico, Washington en Oregon. En nu werken deze staten samen om verandering op federaal niveau teweeg te brengen. Er staat een bijeenkomst gepland over hervorming van de grondwet.
Stap 3: Gebruik dit model om internationale initiatieven voor gemeenschapsrechten en de rechten van de natuur te steunen. CELDF hielp Ecuador de rechten van de natuur in zijn grondwet te erkennen en is ook in andere landen actief, waaronder India, Nepal, Australië en de Europese Unie.

Informatie: wethepeople2.film; celdf.org

Marybeth Steisslinger is medewerker van Share International en woonachtig in Pennsylvania, VS.