Van handicap tot superkracht: blinde vrouwen opgeleid om borstkanker te vinden
door Elisa Graf

Er is een effectief nieuw diagnostisch middel ontdekt voor de vroege opsporing van borstkanker – blinde vrouwen, die deskundig zijn opgeleid om borstonderzoek te doen.
Op een ochtend onder de douche kreeg de Duitse gynaecoloog dr. Frank Hoffmann een gedachte: zouden blinde vrouwen zijn werk eigenlijk niet veel beter kunnen doen? In een artikel in 2015 voor BBC News merkte hij op: “In mijn praktijk heb ik niet meer dan drie minuten om klinisch borstonderzoek te doen. Dat is niet genoeg om kleine knobbeltjes in het borstweefsel te vinden, wat cruciaal is om borstkanker in een vroeg stadium vast te stellen.”
Volgens de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) is borstkanker wereldwijd de meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen, met jaarlijks meer dan 2 miljoen nieuwe gevallen. In 2018 eiste borstkanker het leven van 627.000 vrouwen. Vroege opsporing van tumoren wordt van essentieel belang geacht, omdat behandeling beduidend effectiever en overlevingsaantallen hoger zijn wanneer de diagnose wordt gesteld voordat de tumor zich door het hele lichaam kan verspreiden.
Omdat de tastzin van blinden voor het lezen van braille hoog ontwikkeld is, veronderstelde Hoffmann dat blinde en visueel gehandicapte vrouwen bekwamer zijn dan wie ook om borstonderzoek bij zijn patiënten uit te voeren. Volgens Hoffmann kunnen vrouwen door zelfonderzoek in het algemeen tumoren van 2 cm en groter opsporen. “Dokters ontdekken meestal tumoren tussen de 1 en 2 cm, terwijl blinde onderzoekers knobbeltjes tussen de 6 en 8 mm vinden. Dat maakt echt verschil. Dat is de tijd die een tumor nodig heeft om zijn cellen in het lichaam te verspreiden,” aldus Hoffmann.
In 2006 richtte Hoffmann Discovering Hands (Ontdekkende handen) op om visueel gehandicapte vrouwen op te leiden tot ‘medische tastonderzoekers’ (Medical Tactile Examiners; MTE’s). In een negen maanden durend trainingsprogramma bij onafhankelijke beroepstrainingscentra in Duitsland doen cursisten de basiskennis op van de biologie van kanker, leren ze hoe met patiënten om te gaan en hoe onderzoeken uit te voeren. Het initiatief wordt gefinancierd met subsidies, bijdragen van aangesloten klinieken en de inkomsten die het opleiden van blinden oplevert.
En het werkt: een ongepubliceerd conceptrapport over het onderzoek bij de vrouwenkliniek van de Universiteit van Essen in Duitsland liet zien dat Hoffmanns opgeleide MTE’s bijna een derde meer knobbeltjes opspoorden dan reguliere gynaecologen. Bovendien besteden de MTE’s gemiddeld 30-45 minuten aan iedere patiënt, wat ongekend is voor een arts, maken ze meer individueel contact en zijn langere, meer persoonlijke onderzoeken mogelijk.
Met de opzet van de MTE-trainingen ontwikkelde Hoffmann een vernieuwend gestandaardiseerd oriëntatiesysteem voor borstonderzoekers, gebaseerd op braille¬stroken. Vijf plakstroken worden rond de borst geplaatst en via zowel braille als kleur maken die het mogelijk iedere abnormaliteit te lokaliseren door middel van het gebruik van tweedimensionale coördinaten. Dit maakt het voor de MTE mogelijk om onafhankelijk te werken. Het systeem van in kaart brengen is vervolgens door andere gynaecologen in hun eigen praktijk overgenomen.
Sinds 2018 hebben meer dan 35 gynaecologische praktijken en ziekenhuizen in heel Duitsland meer dan 40 MTE’s in dienst die door Ontdekkende Handen zijn opgeleid, en zijn er meer dan 12.000 borstonderzoeken uitgevoerd. Het programma is ook uitgebreid naar Oostenrijk en momenteel lopen er proefprojecten in India, Colombia en Mexico. Bovendien hebben gezondheidsdiensten in andere landen van Europa, waaronder Ierland, Frankrijk, Denemarken en het VK interesse getoond om een soortgelijk systeem in hun land op te zetten.