door Ana Swierstra Bie

Noorwegen heeft een van de laagste detentie- en recidivecijfers, en ook een van de laagste percentages criminelen in de wereld, maar niet omdat het land ‘hard tegen misdaad’ is. Buitenstaanders zien het Noorse gevangenissysteem vaak als bijna ongelooflijk mild en zachtaardig. Dit is niet het resultaat van naïviteit, maar eerder geworteld in pragmatisme, eenvoudig omdat het werkt.
Het land met het hoogste gedetineerdencijfer in de wereld is de VS met 655 gevangenen per 100.000 burgers. In Europa heeft het VK een van de hoogste cijfers met 140 per 100.000, terwijl Noorwegen er maar 63 per 100.000 inwoners heeft. In de VS wordt meer dan 76 procent van de voormalig gedetineerden binnen vijf jaar na hun vrijlating opnieuw gearresteerd en in het VK eindigt rond 45 procent opnieuw in de gevangenis; terwijl het recidivepercentage in Noorwegen een van de laagste in de wereld is, slechts 20 procent na twee jaar en 25 procent binnen vijf jaar.
Het is niet alleen heel duur om een grote gevangenispopulatie te hebben, maar ontslagen delinquenten die snel terugvallen in crimineel gedrag vormen ook een bedreiging voor de veiligheid van de samenleving.
Begin jaren 80 was het recidivepercentage in Noorwegen veel hoger, rond de 60 tot 70 procent, en het strafrechtbeleid was gebaseerd op een traditionele strafbenadering.
De veranderingen, die werden ingegeven door een nadruk op mensenrechten en ethische politiek, brachten belangrijke hervormingen in het strafrecht en zetten een nieuwe manier om delinquenten te behandelen in gang. Inmiddels staan de Noorse gevangenissen bekend als de beste en meest menswaardige in de wereld.
De observatie dat de traditionele repressieve benaderingen het recidivepercentage niet beperkten en ook de grondoorzaken voor wetsovertredingen niet aanpakten was de belangrijkste reden om af te stappen van de nadruk op straf en zich te richten op inspanningen en middelen voor resocialisatie. Nu ligt de prioriteit van het gevangeniswezen op het helpen van gedetineerden om de negatieve cyclus van misdaad te doorbreken en hen voor te bereiden om weer goed functionerende leden van de samenleving te worden, zodat zij de gevangenis als beter mens verlaten dan toen ze er binnenkwamen. Vrijheidsberoving wordt als de straf gezien en het is de bedoeling dat de tijd in de gevangenis op een zinvolle manier wordt benut.
De idee achter deze rechtsopvatting is dat de veiligheid en de belangen van de maatschappij er het meest mee gediend zijn als gedetineerden die vrijkomen weer kunnen integreren in de gemeenschap en minder geneigd zijn opnieuw de fout in te gaan of anderen schade te berokkenen. In Noorwegen bestaat geen doodstraf en geen levenslange gevangenisstraf. De maximale vrijheidsstraf is 21 jaar, maar de wet kent de mogelijkheid van preventieve detentie, dat wil zeggen uitbreiding van een vonnis door onbeperkt een opvolging van verlengingen van vijf jaar toe te voegen, als de rechtbank van mening is dat de veroordeelde een blijvend risico voor de samenleving is.
Bijna 90 procent van alle gevangenisstraffen in Noorwegen zijn voor minder dan een jaar.
Veroordeelden mogen op weekendverlof als ze een derde van hun vonnis hebben uitgezeten, behalve bij de meer ernstige delicten, dan is er gedurende de eerste tien jaar geen verlof mogelijk. Nadat twee derde van het vonnis is uitgezeten, komen velen in aanmerking voor vervroegde vrijlating. Het doel is om zo weinig mogelijk mensen in de gevangenis te houden. Omdat de vonnissen kort worden gehouden, zullen bijna alle gedetineerden in Noorwegen in de maatschappij terugkeren. Het doel van de gevangenissen is daarom ‘betere buren’ te maken.

…