interview met Federico Mayor Zaragoza door Carmen Font

Professor Federico Mayor Zaragoza (geboren in 1934 in Barcelona) wordt in Spanje en daarbuiten gerespecteerd om zijn onvermoeibare inzet voor vrede en ontwikkeling. Eind jaren ’70 en begin jaren ’80 bekleedde professor Mayor, biochemicus van beroep, verschillende zware ministersposten in de Spaanse overgangsregeringen en later werd hij lid van het Europese parlement. Hij kreeg brede internationale erkenning gedurende zijn mandaat als directeur-generaal van UNESCO van 1987 tot 1999, een periode waarin hij een nieuwe impuls gaf aan de missie van de organisatie en toewerkte naar het realiseren van het “Cultuur van Vrede-programma”. In 1999 besloot hij zich niet voor een derde termijn bij UNESCO kandidaat te stellen en riep hij bij zijn terugkeer in Spanje de Fundación Cultura de Paz (De Stichting voor de Cultuur van Vrede) in het leven, waarvan hij voorzitter is. Federico Mayor zet zijn gedachten en acties rond de belangrijke ontwikkelingen van het afgelopen jaar uiteen. Carmen Font interviewde hem voor Share International.
Share International: We hebben de laatste maanden in de Arabische wereld ongekende uitingen van de macht van het volk gezien. Denkt u dat deze uitingen ons leiden naar een krachtiger lokale en mondiale democratie, of zullen we nog veel valkuilen tegenkomen?
Federico Mayor: Er zijn inderdaad veel valkuilen te verwachten. Maar tegelijkertijd is dit een pad dat niet zal eindigen; het bevindt zich op vaste grond. In 1994 schreef ik het boek Crime of Silence (“De misdaad van stilzwijgen”) omdat ik destijds besefte dat zwijgen geen optie meer was. Wanneer we onze stem niet kunnen verheffen omdat het niet is toegestaan of omdat we het niet kunnen, dan zwijgen de mensen die tot zwijgen zijn gebracht. Maar het bereikt een punt waarop het stilzwijgen dat van de ‘zwijgzamen’ is, van de mensen die kunnen spreken maar dat weigeren te doen. We zijn getuige van wat er in de wereld gebeurt, maar we hebben ons er niet mee bemoeid. Van nu af aan is, dankzij de nieuwe communicatietechnologie, dit zwijgen totaal onzinnig. Bovendien is het je plicht van je te laten horen. En we zijn niet bang meer. Kijk hoe de beweging van Puerta del Sol [ook bekend als de Indignados] haar plek heeft gevonden op Internet en een ruimte zonder grenzen inneemt. Ze heeft zich naar Wall Street verplaatst en is de aanzet voor de Occupy-beweging  – “Wij zijn de 99 procent” geweest.
In de jaren ’80 maakten we de grote fout dat we alles waarvoor we in het verleden gestreden hadden – democratische rechten, sociale rechten, solidariteit – aan de kant lieten zetten, zodat de marktwerking de wereld kon overnemen. In die tijd vormden deskundigen met dure managementopleidingen ons om tot imiterende en zich steeds herhalende mensen, die alleen ontvankelijk zijn voor marketing en uitbesteding van werk. Ze vervingen twee aspecten die heel belangrijk zijn voor de mens: ethische waarden voor marktwaarden, dat wil zeggen, prijzen. En zoals de Spaanse dichter Antonio Machado het stelde: “Alleen dwazen verwarren de waarde met de prijs.”
Zij vervingen ook de Verenigde Naties, een democratisch instituut op wereldschaal dat, ondanks alle tekortkomingen, alle volkeren en landen in de wereld – verenigd in een gemeenschappelijke bestemming – in staat stelt zich te verbinden om “de verschrikking van oorlog” voor de komende generaties te voorkomen. De Verenigde Naties hadden verschillende ontwikkelingen ondergaan totdat in 2003 George Bush een groep van 20 ontwikkelingslanden bijeenriep en besloot tot een “heldhaftige” reddingsoperatie van financiële instellingen, waardoor landen die toch al verarmd waren door verplaatsing en privatisering van hun productiecapaciteit, nog meer rijkdom verloren. Die macht werd aan de banken overgedragen, die zich geleidelijk diep in de schulden staken. De omvallende banken werden gered en nu hebben we, als gevolg van dit “beleid”, de volgende situatie op het internationale toneel: de banken worden rijker en de landen worden allengs armer.

SI: Maar nu wordt de marktwerking, ofschoon die nog wel de economie beheerst, in toenemende mate en openlijk bekritiseerd door burgers en ook steeds meer door politici. Welke specifieke alternatieven zijn er voorhanden om de marktwerking te vervangen door een economie die gebaseerd is op samendelen? We zijn getuige van indrukwekkende ontwikkelingen in de Zuid-Amerikaanse landen.
FM: De marktwerking is een uitvinding van het Westen. Ik weet uit jarenlange directe en persoonlijke politieke ervaring dat de Verenigde Staten de gewoonte hadden zich te bemoeien met Latijns-Amerikaanse democratieën met het doel het “communisme” te bestrijden. Maar ze vergaten één communistisch land, China. Nu is China de fabriek van de wereld, maar we slaan niet veel acht op hun arbeidsregelingen. We zien de mensen niet die onder erbarmelijke omstandigheden werken, we zien alleen de lage prijzen en worden gestuurd door hebzucht. De wereld als geheel is vol tegenstrijdigheden. De Westelijke wereld is op drift door het inwisselen van haar democratische en ethische principes ten gunste van de markt en door het inruilen van de VN voor plutocratische groepen.
Latijns-Amerika gaat nu echter door een fase van positieve verandering door afstand te nemen van die werktuigen van heerschappij (het IMF en de Wereldbank) en zoekt naar een nieuwe manier om de toekomst vorm te geven. De emancipatie van Latijns-Amerika, gesymboliseerd door de CELAC (de Gemeenschap van Latijns-Amerikaanse en Caribische Staten), is heel belangrijk omdat deze landen nog steeds vrienden zijn van hun Iberische vaders en hun oudere broer, de VS, maar niet langer van hen afhankelijk.
Afrika ontwaakt en dan hebben we Azië waarin we, naast het grote vraagteken China, India tegenkomen dat een wonderbaarlijke ontwikkeling doormaakt, net als zuidoost-Azië. Wij Europeanen zijn er te zeer aan gewend naar onszelf te kijken. We zijn een belangrijke morele kracht geweest, maar zijn tegenwoordig uit koers geraakt omdat we de onverstandige regels van Thatcher en Reagan accepteerden, waardoor we onze principes inruilden voor die van de aandelenmarkten.
Ik heb aan de internationale gemeenschap, aan dit losgeslagen Europa, voorgesteld dat Europa, juist omdat het zijn morele en politieke principes heeft verlaten, een universele verklaring zou moeten uitvaardigen ten gunste van democratie. En verkondigen dat, ondanks dat dit Europa wegzakt, dit zelfde Europa nu ook sociale rechtvaardigheid en solidariteit rehabiliteert. Een dergelijke stap zou ons en andere volkeren moreel inspireren op het moment dat dit het meest nodig is. Europa kan zijn deuren en denken niet gesloten houden. We hebben ook de NAVO binnen onze grenzen, wat betekent dat de Europese veiligheid nog steeds afhankelijk is van een Amerikaanse generaal en onze defensie-uitgaven te hoog zijn. In dit opzicht moet gezegd dat de Amerikaanse president Obama zich tegenover het Pentagon moedig heeft opgesteld met bezuinigingen op militaire uitgaven.

SI: U heeft onlangs voorgesteld om de Tobin Tax nu echt in te voeren.
FM: We hebben verschillende bijeenkomsten gehad over invoering van de Tobin Tax, die nog steeds een zeer deugdelijk middel is als waarborg voor een gezonde economie. In 2005 bepleitten de toenmalige Franse president Jacques Chirac, de voormalig Chileense president Ricardo Lagos en de voormalig president van Brazilië Luiz Inácio Lula da Silva (die in Porto Alegre de oprichting van financiële alternatieven voorstelde), tezamen met de vorige secretaris-generaal van de VN Koffi Anan en de vorige Spaanse president José Luís Rodríguez Zapatero alternatieven, opdat rijke landen hun verplichtingen tegenover ontwikkelingslanden konden nakomen en uitbuiting vermijden. Hun grootste zorg was dat financiële instellingen die landen niet zouden uitbuiten en dat, idealiter, financiële instellingen een voertuig zouden vormen voor het aantrekken van meer klanten. We klagen altijd over een tekort aan afnemers. We willen meer spullen verkopen aan 20 procent van het werelddorp, dat wil zeggen de rijke landen, in plaats van op een duurzame manier het aantal klanten te vergroten. De Tobin Tax was bedoeld om dit te ondersteunen. Maar nu wordt hij gebruikt om in een vicieuze cirkel schulden af te betalen. De meeste bekende economen zijn het erover eens dat er geen groei is zonder stimulering. Ook al ben ik geen econoom, vanuit mijn ervaring en waarnemingen in het kader van betrokkenheid bij de wereldpolitiek kan ik stellen dat we geen banen of welvaart scheppen indien we alleen lukraak bezuinigen.

SI: Voor veel mensen zijn deze bezuinigingen synoniem met angst. Ze staan voor de angst, de lafheid en het gebrek aan visie van de hedendaagse politici en instellingen. U heeft uitgebreid geschreven en gesproken over angst, de manier waarop het ons weerhoudt actieve wereldburgers te zijn. Ziet u nu voorgoed een eind aan de angst in deze wereldcrisis, die de verontwaardiging van de mensen zo heeft aangewakkerd?
FM: Angst is inherent aan het menselijk bestaan. In de geschiedenis zijn er altijd mensen geweest die met absolute macht hebben geregeerd die het leven van andere mensen opeiste. Deze absolute macht leefde van de angst en bracht ondergeschikten teweeg, geen burgers, zodat samenlevingen een ingewortelde angst ontwikkelden. Maar nu gaan mensen zich realiseren dat het leven een wonder kan zijn, beslist een mysterie is, en dat het leven intens moet worden ervaren. We moeten het leven ten volle benutten en uitdrukking geven aan de volheid ervan. We moeten streven naar afwezigheid van angst, omdat we voor het eerst in de geschiedenis, deels dankzij de nieuwe communicatietechnologie, in staat zijn met angst af te rekenen. Vrouwen en mannen kunnen zich nu vrijelijk en op wereldschaal uiten.
Dit houdt verband met een belangrijke opmerking die je daarnet maakte. De stem van het volk geeft ons de gelegenheid echt democratische manieren te onderzoeken op lokale en wereldschaal, omdat democratie tot nu toe beperkt is geweest tot stemmen en geteld worden bij verkiezingen. Van nu af aan zal de participatie van burgers leiden tot een steeds intensievere uitdrukking ervan. De communicatietechnologie stelt burgers in staat deel te nemen in een open omgeving zonder fysieke grenzen; dit zal worden afgedwongen en we zullen daarom stabielere democratieën te zien krijgen als ook de mogelijkheid tot correctie van ontwikkelingen die indruisen tegen de menselijke waardigheid. We zullen niet alleen de kwaliteit verbeteren van de zwakke democratieën die we nu kennen, maar we zullen ook duidelijke voorstellen maken voor een andere toekomst. Ik denk dat de opkomst van de stem van het volk een onstuitbare beweging is; deze zal echter geen protestbeweging blijven, maar uitgroeien tot een beweging die met voorstellen komt.

SI: Wilt u zich wagen aan enkele voorspellingen voor het jaar 2012?
FM: Ik denk dat 2012 een goed jaar zal zijn en dat president Obama wellicht wordt herkozen. Ofschoon hij een dusdanig geringe bewegingsruimte heeft gehad dat zijn denkbeeld van solidariteit met de armen in de VS weinig kans maakte, zou Obama het multilaterale systeem in de wereld kunnen herstellen. Dit is essentieel omdat we niet kunnen doorgaan met te besluiten Gadaffi om te brengen, in plaats van de burgerbevolking in Libië te beschermen; we kunnen niet toestaan dat de huidige chaos in Syrië maar voortduurt, of Iran aanpakken zoals we met Irak deden. Multilateraal optreden zou een nieuw begin markeren in hoe we met wereldaangelegenheden omgaan. En wat de economieën van het Westen aangaat, denk ik dat Europa uiteindelijk zal inzien dat snijden in begrotingen en bezuinigingen niet de manieren zijn om banen en groei te creëren. We zullen terugkeren naar het herstel van lokale productiecapaciteit, aangezien we deze verantwoordelijkheid hebben overgedragen aan derden die de mensenrechten niet respecteren en dit is, zoals ik zei, een onverantwoordelijke daad als gevolg van hebzucht. De Maya’s hadden gelijk toen zij schreven dat dit een Baktun-jaar zou zijn, een nieuw begin of een “nieuwe dageraad”,  zoals zij het noemen.
Kort geleden vond de top in Davos plaats, waar ik in het geheel niet in geïnteresseerd ben, omdat de experts die er heen gaan slechts bezig zijn om het stuiptrekkende kapitalistische systeem langer op de been te houden.
Op zeker moment bracht Mikhail Sergeyevitsj Gorbatsjov, zonder enig bloedvergieten, de val teweeg van een communistisch systeem dat weliswaar gebaseerd was op gelijkheid, maar vrijheid en rechtvaardigheid uit het oog was verloren. We moeten niet vergeten dat zonder gelijkheid en rechtvaardigheid, de vrijheid die het kapitalistische systeem brengt haar beoogde doel niet dient, wat tot de val van het kapitalistische systeem zal leiden. Deze ineenstorting is wat we nu meemaken. We kunnen niet langer de enkelen bevoorrechten, teneinde een systeem te behouden dat achterhaald is.
We moeten een ander systeem bedenken, een nieuwe Verenigde Naties uitdenken. Roosevelt had gelijk: wij, de volkeren, moeten regeren, niet een absolute macht – zoals de absolute macht van de G-7 of de G-20. U zult het zien: de Verenigde Naties zullen worden heringericht met een Veiligheidsraad die niet alleen gebaseerd is op territoriale rechten en de oplossing van conflicten, maar ook een heel belangrijke milieuafdeling zal hebben, een sociaal-economische Veiligheidsraad, en ze zullen dichter bij de werkelijke problemen staan. Dit zal iedereen het gevoel geven op eerlijke en waardige manier in de VN vertegenwoordigd te zijn. U zult het zien. Van de Algemene Vergadering zullen niet alleen staten deel uitmaken, maar ze zal voor 50 procent door staten worden gevormd en voor 50 procent door vertegenwoordigers uit de burgermaatschappij. Ik denk dat we hoopvol moeten zijn, want de mens is het goddelijk vermogen tot scheppen gegeven. De Verenigde Naties zullen niet voortbestaan als naties niet verenigd zijn. Daarom kunnen we niet toestaan dat hun eigen scheppers er afstand van nemen, zoals de VS, die erover klagen dat Palestina weer als staat met alle rechten is toegelaten. Zo’n houding past gewoon niet meer in deze tijd; zulke arrogantie heeft niet meer dezelfde invloed als in het verleden. We kunnen een positieve verandering in menselijke gevoelens waarnemen en dankzij de nieuwe technieken voor communicatie en informatie zullen we over de hele wereld belangrijke mogelijkheden creëren voor macht en vertegenwoordiging. We staan, inderdaad, op de drempel van een nieuwe dageraad.

Voor meer informatie:
www.fund-culturadepaz.org

Het boek The Crime of Silence is vrij online beschikbaar op: www.fund-culturadepaz. org/doc/The_Crime_of_Silence_FM.pdf

Carmen Font is medewerker van Share International en gevestigd in Barcelona. (Spanje).